بخش‌خصوصی میدان دار همکاری تجاری

مریم سالاری-دبیر گروه دیپلماسی: مسعود پزشکیان، رئیس ‌جمهوری ایران دیروز به دعوت قاسم‌جومارت توکایف، رئیس‌ جمهوری قزاقستان، راهی آستانه شد تا در قالب دیدارهای دوجانبه در سطوح عالی سیاسی و مذاکرات اقتصادی، سطح همکاری‌ها میان دو کشور را ارتقا دهد. همراهی هیأتی متشکل از نزدیک به ۱۰۰ نفر از تجار و فعالان اقتصادی، وزیر جهاد کشاورزی به‌عنوان رئیس کمیسیون مشترک اقتصادی دو کشور و وزیر راه و شهرسازی در ترکیب هیأت همراه رئیس ‌جمهوری، بر اهمیت ویژه این سفر و تمرکز دو کشور بر توسعه همکاری‌های اقتصادی و تجاری تأکید دارد؛ موضوعی که علی‌اکبر جوکار، سفیر ایران در قزاقستان در گفت وگو با «ایران» به آن اشاره کرده و آن را فرصتی برای درک مشترک شرایط میدانی و شناسایی مسیرهای تازه سرمایه‌گذاری و تبادلات تجاری دانست. به گفته جوکار، ترکیب حضور بخش خصوصی با مذاکرات سطح عالی سیاسی، فرصتی است تا تهران و آستانه فرمول‌ها و راهکارهای نوین همکاری امنیتی و اقتصادی را طراحی کنند و روابط دو کشور، که تاکنون مثبت و مستحکم بوده، به مرحله‌ای بالاتر  ارتقا یابد.

سفر آقای رئیس جمهوری به قزاقستان در چه چهارچوبی صورت گرفته است؟ 
در چهارچوب سیاست همسایگی و دیپلماسی فعال ایران در آسیای مرکزی، این سفر در امتداد رویکردی قابل تبیین است که طی سال‌های اخیر به‌طور برجسته‌تری در سیاست خارجی کشور دنبال شده است. قزاقستان به‌عنوان همسایه ایران از طریق دریای خزر و یکی از مهم‌ترین جمهوری‌های آسیای مرکزی است و ایران جزو نخستین کشورهایی بود که این کشور را از ابتدای استقلالش به رسمیت شناخت و روابط رسمی دیپلماتیک با آن برقرار کرد.

این منطقه به دلیل پیوندهای عمیق فرهنگی، تمدنی، تاریخی و دینی با ایران، همواره از جایگاه ویژه‌ای در راهبرد منطقه‌ای تهران برخوردار بوده است. افزون بر این، ظرفیت‌های گسترده اقتصادی و ژئوپلیتیکی آسیای مرکزی، اهمیت آن را برای کشور دوچندان می‌کند. در سال‌های اخیر نیز با برجسته‌تر شدن سیاست همسایگی در دستگاه دیپلماسی، تعامل با کشورهای منطقه ازجمله قزاقستان ابعاد گسترده‌تری یافته است. بر این اساس، سفر رئیس‌جمهوری به آستانه هم در بستر اهمیت ساختاری آسیای مرکزی برای ایران و هم در چهارچوب رویکرد عملگرایانه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران از ارزش و جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.

فضای کنونی حاکم بر همکاری‌های سیاسی و اقتصادی ایران و قزاقستان، در ادامه روندی است که طی ۳۴ سال گذشته ـ از زمان استقلال قزاقستان- شکل گرفته و امروز به یکی از نمونه‌های موفق روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران تبدیل شده است. در حوزه سیاسی، سطح تبادل هیأت‌ها همواره در بالاترین سطوح بوده و سفر رئیس‌جمهوری کشورمان به آستانه بارزترین نمود این روند است. در عرصه اقتصادی نیز طی سال‌های گذشته همکاری‌های گسترده‌ای میان دو طرف برقرار بوده و شبکه فعالی از تجار و فعالان اقتصادی دو کشور شکل گرفته است. در همین مقطع نیز یک نشست بزرگ تجاری میان بخش خصوصی ایران و قزاقستان در حال برگزاری است که نشان‌دهنده پویایی روابط اقتصادی است.

افزون بر این، تهران و آستانه در بسیاری از مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی دارای دیدگاه‌های نزدیک و مشترک هستند و این همگرایی، ثبات و استمرار فضای مثبت همکاری را تقویت کرده است. برآیند این روند، روابطی است که طی بیش از سه دهه نه‌تنها از ثبات برخوردار بوده، بلکه بدون تجربه موارد منفی، پیوسته در مسیر توسعه و تعمیق پیش رفته است.

با توجه به برخی موضوعات مطرح شده در رابطه با مناسبات قزاقستان با آمریکا طی یک ماه اخیر، این سفر چه پیامی به لحاظ موضوعات امنیت منطقه دارد؟
دیدار رئیس‌جمهوری ایران با همتای قزاقستانی در سطح عالی سیاسی، نشانه‌ای از نزدیکی دیدگاه‌ها و رویکردهای مشترک دو کشور در حوزه مسائل امنیتی است. هرچند ممکن است در برخی موضوعات اختلاف دیدگاه وجود داشته باشد، اما در کلیت، قزاقستان با تمرکز بر توسعه اقتصادی و دستیابی به منطقه‌ای امن برای رشد اقتصادی، ایران را به‌عنوان شریک مهم و قدرتی تأثیرگذار می‌بیند که می‌تواند در تحقق اهداف این کشور نقش مؤثری ایفا کند. بر این اساس، سفر جاری پیام روشنی به منطقه دارد؛ تهران و آستانه با بهره‌گیری از مشورت‌های دوجانبه، می‌توانند فرمول‌ها و راهکارهای نوین همکاری امنیتی و اقتصادی را طراحی کنند و سطح همکاری‌هایی را که تاکنون در شرایط بسیار خوبی قرار داشته، بیش از پیش تقویت نمایند.
 
اهداف و اولویت‌های اقتصادی این سفر از منظر ایران چیست؟
اهداف اقتصادی این سفر در چهارچوب نقشه راه مشترکی تعریف می‌شود که دو سال پیش با هدف رساندن حجم مبادلات تجاری به سه میلیارد دلار تدوین شد؛ هدفی که هنوز فاصله قابل‌توجهی با سطح فعلی مبادلات دارد. بر اساس آمار سال ۲۰۲۴، تجارت دوجانبه حدود ۳۴۰ میلیون دلار بوده و این شکاف ضرورت شناسایی مسیرهای تازه برای ارتقای همکاری‌های اقتصادی را بیش از پیش برجسته می‌کند. بر همین مبنا، یکی از محورهای اصلی این سفر، ایجاد راهکارهای جدید برای افزایش حجم تجارت و گسترش همکاری‌های اقتصادی است. حضور یک هیأت گسترده و فعال متشکل از تجار و فعالان اقتصادی ایران در همراهی با رئیس‌جمهوری نیز در همین چهارچوب تعریف می‌شود و نشان‌دهنده عزم جدی تهران برای عبور از سطح فعلی مبادلات است.

از منظر اولویت‌ها، حمل‌ونقل، ترانزیت و کشاورزی در کانون همکاری‌ها قرار دارند. در این سفر، وزیر جهاد کشاورزی به‌عنوان رئیس کمیسیون مشترک اقتصادی دو کشور و همچنین وزیر راه و شهرسازی در ترکیب هیأت همراه رئیس‌جمهوری حضور دارند که بیانگر تمرکز مشخص بر دو محور کلیدی است؛ اولین محور توسعه مسیرهای حمل‌ونقلی و تقویت نقش ایران و قزاقستان در کریدورهای منطقه‌ای و دوم گسترش همکاری‌های کشاورزی و ایجاد سازوکارهای تازه برای تبادلات کالایی است. در مجموع، هدف اصلی سفر، تسریع در اجرای نقشه راه اقتصادی، ارتقای سطح همکاری‌های کاربردی و ایجاد زیرساخت‌های لازم برای نزدیک شدن به هدف سه میلیارد دلاری تجارت دوجانبه است.
 
این اهداف و اولویت‌ها از منظر قزاقستان چیست؟
قزاقستان در توسعه روابط با ایران انتظارات مشخص و مبتنی بر ظرفیت‌های ژئوپلیتیکی و اقتصادی دو کشور دارد. آستانه، جمهوری اسلامی ایران را کشوری بزرگ با توانمندی‌های گسترده می‌داند و به همین دلیل، ایران را یکی از مسیرهای کلیدی خود برای دسترسی به آب‌های آزاد، بازارهای آفریقا، کشورهای حوزه خلیج فارس و جنوب آسیا تلقی می‌کند. در بعد اقتصادی، حمل‌ونقل و صادرات غلات دو محور اصلی انتظارات قزاقستان است. این کشور به‌عنوان یکی از تولیدکنندگان مهم غلات در منطقه، علاقه ویژه‌ای به تأمین نیازهای وارداتی ایران در این حوزه دارد و صادرات محصولات کشاورزی را بخشی مهم از تعاملات دوجانبه می‌بیند. در مقابل، توسعه مسیرهای ترانزیتی و انتقال غلات قزاقستان به بازارهای خارجی از طریق ایران، نقشی اساسی در اقتصاد این کشور ایفا می‌کند و به همین دلیل در همکاری اقتصادی با تهران، توجه ویژه‌ای به این دو محور معطوف شده است. 

دو کشور در زمینه کریدوری چه پتانسیلی برای همکاری دارند؟
 همان‌گونه که اشاره شد، یکی از اولویت‌های کلیدی همکاری، بخش حمل‌ونقل است. قزاقستان با سیاست‌های مدبرانه و سرمایه‌گذاری‌های گسترده در حوزه زیرساخت‌های حمل‌ونقلی، تلاش می‌کند تا شبکه کریدورهای منطقه‌ای را توسعه دهد و در این مسیر موفقیت‌های قابل توجهی نیز به دست آورده است. این کشور همزمان در کریدور شرق-غرب فعال است، اما شاخه شرقی کریدور شمال-جنوب برای قزاقستان اهمیت ویژه‌ای دارد. رئیس‌جمهوری قزاقستان، آقای توکایف، بارها بر اهمیت این مسیر تأکید کرده‌اند و مقامات دولت او، آن را به‌عنوان مسیر امن، مقرون‌به‌صرفه و راهی برای دسترسی به کشورهای جنوب آسیا، آفریقا و خلیج فارس از طریق ایران دنبال می‌کنند. به همین دلیل، آستانه در تلاش است نقش مهم‌تری در این مسیر ایفا کند و همکاری‌های چندجانبه‌ای با ایران، ترکمنستان، روسیه و کشورهای منطقه، از جمله ازبکستان، شکل گرفته است. این

محور همکاری‌ها و توجه ویژه به شاخه شرقی کریدور شمال-جنوب، یکی از نقاط کلیدی روابط ترانزیتی و اقتصادی دو کشور است.
بحث رفع گلوگاه‌های لجستیکی عمدتاً به تقویت زیرساخت‌های داخلی ایران برمی‌گردد و قزاقستان از این روند استقبال می‌کند. به این معنا که هر چه ظرفیت بنادر دریای خزر، از جمله امیرآباد و بندر انزلی و زیرساخت‌های حمل‌ونقل جاده‌ای و ریلی ایران افزایش یابد، امکان بهره‌برداری از شاخه شرقی کریدور شمال-جنوب برای قزاقستان بیشتر می‌شود. توسعه شبکه ریلی، از جمله پیوستن بندر چابهار به شبکه ریلی کشور، نمونه‌ای از اقدامات مؤثر در این زمینه است که بستر را برای تسهیل ترانزیت کالا میان دو کشور فراهم می‌کند.
 
نقش بخش خصوصی در شکل دهی به این روابط چیست؟
به واقع می‌توان گفت که بخش خصوصی دو کشور یکی از پیشران‌های مهم در توسعه و تقویت روابط دو کشور در 3 دهه گذشته بوده است. یکی از نکات برجسته این سفر که در نوع خود جالب توجه و شاید منحصر به فرد باشد، همراهی هیأتی نزدیک به صد نفر از تجار و فعالان اقتصادی ایرانی با رئیس‌جمهوری است که اهمیت نقش بخش خصوصی در توسعه همکاری‌های دوجانبه را به‌وضوح نشان می‌دهد.  در حال حاضر در زمینه سرمایه‌گذاری مشترک، بخش خصوصی در هر دو کشور پیشتاز است و تلاش می‌کند با استفاده از فرصت‌ها و ظرفیت‌های موجود، سرمایه‌گذاری‌ها در کشور مقابل تسهیل شود. هم‌اکنون شاهد حضور سرمایه‌گذاران ایرانی در حوزه‌های مواد غذایی، معدن و زیرساخت‌های لجستیکی و حمل‌ونقل در قزاقستان هستیم و این روند، بویژه در سفر جاری، تقویت خواهد شد.

همراهی بخش خصوصی با رئیس‌جمهوری و مذاکرات مستقیم با طرف‌های قزاقستانی، درک بهتر شرایط میدانی و ایجاد فهم مشترک را ممکن می‌سازد و به تحکیم و تعمیق روابط اقتصادی دو کشور کمک می‌کند. با توجه به ظرفیت‌های موجود، امکان توسعه سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف همچنان بالاست و این سفر فرصتی مهم برای تعمیق همکاری‌ها در حوزه‌های اقتصادی کلیدی به شمار می‌رود.